Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (niem. Verdienstorden der Bundesrepublik Deutschland), potocznie zwany Związkowy Krzyż Zasługi (Bundesverdienstkreuz) – niemieckie odznaczenie państwowe za zasługi cywilne, jedyny order Republiki Federalnej Niemiec nadawany przez władze federalne.
Historia
Order został ustanowiony 7 września 1951 przez pierwszego prezydenta Republiki Federalnej Niemiec Theodora Heussa jako nagroda dla mężczyzn i kobiet, obywateli niemieckich i cudzoziemców, którzy w czasie odbudowy Niemiec ze zniszczeń wojennych lub w późniejszych latach położyli wybitne zasługi w dziedzinach: politycznej, kulturalnej lub społeczno-gospodarczej. W pierwszych latach istnienia odznaczenia nadawano je m.in. za wysługę lat w sektorze państwowym lub prywatnym (na ogół za 50 lat pracy), co wykluczono w nowych statutach z roku 1966. Według nowych przepisów, obowiązujących do dzisiejszego dnia, wymaga się przy nadaniu poszczególnych stopni orderu obywatelom niemieckim wykazania się szczególnymi i, wraz z każdym dalszym stopniem, nowymi zasługami dla dobra społecznego. Za pierwszym razem nadaje się zawsze najniższy stopień orderu, medal lub Krzyż na Wstążce (kawalerski). Wyjątki czyni się tylko w przypadku cudzoziemców oraz obywateli niemieckich w starszym wieku, którzy nie otrzymali orderu w młodszych latach.
Prezydent RFN – z racji pełnionego urzędu – jest Kawalerem Stopnia Specjalnego Krzyża Wielkiego Orderu ex officio.
Order jest administrowany przez kancelarię orderu, związaną z Urzędem Prezydenckim i nadawany przez prezydenta RFN po rozpatrzeniu przez kancelarię wniosków skierowanych do niej. Wnioski może formułować każdy, kierując je w przypadku miejsca zamieszkania w Niemczech do rządów poszczególnych landów, za granicą zaś - do niemieckiego MSZ.
W roku 2006 prezydent RFN Horst Köhler wprowadził nowy przepis, według którego 30% odznaczonych w każdym roku ma być płci żeńskiej.
Do roku 2005 order otrzymało ok. 210 000 osób. Masowo nadawany i produkowany w pozłacanym tombaku, ma bardzo nikłą wartość na rynku numizmatycznym (insygnia Wielkiego Krzyża – ok. € 50,00).
Insygnia
Krzyż Wielki specjalnego Wykonania i dwa Stopnie Specjalne Krzyża Wielkiego Orderu Zasługi RFN
Insygnia orderu to oznaka i gwiazdy. Oznaką jest obustronnie emaliowany na czerwono tzw. krzyż Leopolda z herbem Niemiec w medalionie środkowym awersu. Oznaki poszczególnych klas różnią się tylko wielkością, jedynie Krzyż Wielki specjalnego Wykonania ma dodatkowy element – wieniec laurowy otaczający medalion środkowy krzyża i gwiazdy, a Krzyż Zasługi I Klasy jest nie emaliowany na rewersie, gdyż nosi się go na agrafie.
Gwiazda orderu nosi na sobie awers oznaki i ma przy Stopniu Specjalnym Krzyża Wielkiego osiem pęków złotych promieni; przy Krzyżu Wielkim specjalnego Wykonania oraz Krzyżu Wielkim ma sześć pęków promieni; przy Wielkim Krzyżu Zasługi z Gwiazdą i Wstęgą, oraz Wielkim Krzyżu Zasługi z Gwiazdą ma cztery promienie, przy czym gwiazda tego drugiego ma kształt kwadratu obróconego o 45°.
Order nie ma kollany.
Najniższy stopień odznaczenia to złocony Medal Zasługi. Na awersie ukazuje emaliowaną oznakę orderu spoczywającą na wieńcu laurowym, rewers nosi napis Für Verdienste um die Bundesrepublik Deutschland (Za Zasługi dla RFN) otoczony wieńcem laurowym. Insygnia dla kobiet są nieco mniejsze od zwykłych krzyży i noszone na damskiej kokardzie nad lewą piersią poniżej obojczyka.
Wstęga orderu jest czerwona z obustronnymi złoto-czarno-złotymi bordiurami.
Stopnie
- Stopień Specjalny Krzyża Wielkiego (Sonderstufe des Großkreuzes), nadawany tylko niektórym głowom państw – oznaka na wielkiej wstędze; gwiazda ośmiopromienna
- Krzyż Wielki specjalnego Wykonania (Großkreuz in besonderer Ausführung), do tej pory otrzymali go tylko Konrad Adenauer i Helmut Kohl – oznaka (z wieńcem laurowym) na wielkiej wstędze; gwiazda sześciopromienna
- Krzyż Wielki (Großkreuz) – oznaka na wielkiej wstędze; gwiazda sześciopromienna
- Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą i Wstęgą (Großes Verdienstkreuz mit Stern und Schulterband) – oznaka na wielkiej wstędze; gwiazda czteropromienna (tzw. "wypukła")
- Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą (Großes Verdienstkreuz mit Stern) – oznaka na wstędze; gwiazda czteropromienna (tzw. "płaska"; na planie kwadratu)
- Wielki Krzyż Zasługi (Großes Verdienstkreuz) – oznaka na wstędze
- Krzyż Zasługi I Klasy (Verdienstkreuz I. Klasse) – oznaka na agrafie
- Krzyż Zasługi na Wstędze (Verdienstkreuz am Bande) – oznaka na wstążce
- Krzyż Zasługi na Wstędze za Jubileusz Pracy (Verdienstkreuz am Bande für Arbeitsjubilare), nadawany był w latach 1952-1966, złote okucie z liczbą 50 wprowadzono w 1957 – oznaka na wstążce z okuciem
- Krzyż Zasługi na Wstędze za Jubileusz Pracy (Verdienstkreuz am Bande für Arbeitsjubilare), nadawany był w latach 1952-1966, złote okucie z liczbą 50 wprowadzono w 1957 – oznaka na wstążce z okuciem
- Medal Zasługi (Verdienstmedaille) – na wstążce
Baretki
Odznaczeni
Wybrani odznaczeni
- Stopień Specjalny Krzyża Wielkiego (dla wybranych głów państw) – Soraya Esfandiary Bachtiari, Josip Broz Tito, Michaił Gorbaczow, Władimir Putin, Harald V, Juan Carlos I, Elżbieta II, Juliana (królowa Holandii), Beatrycze (królowa Holandii), Tarja Halonen
- Krzyż Wielki specjalnego Wykonania – Konrad Adenauer, Helmut Kohl
- Krzyż Wielki – Aleksander Kwaśniewski, Adam Michnik, Norbert Lammert, Yehudi Menuhin, Angela Merkel, Martin Niemöller, Edmund Stoiber, Franz Josef Strauss, Lech Wałęsa
- Wielki Krzyż Zasługi z Gwiazdą i Wstęgą – Lennart Bernadotte, Reinhard Gehlen, Hans-Dietrich Genscher, Werner Heisenberg, Karl Lehmann, Kurt Masur, Joachim Meisner, Joseph Ratzinger, Janusz Reiter, Harald Ringstorff, Manfred Rommel, Fritz Stern, Friedrich Wetter
"Hanzeatycka odmowa"
Hamburg, szczycąca się swymi tradycjami odwieczna republika miejska, ma niepisane prawo "Nie ma pana nad tobą i pod tobą sługi". Prawdziwy hanzeata otrzymuje nagrodę poprzez świadomość, że wypełnił swą powinność i nie będzie się wywyższał odznaczeniami uzyskanymi u obcych. Hamburg i Brema, jako jedyne kraje związkowe, do dziś nie mają własnych odznaczeń za zasługi i prawdopodobnie nigdy ich nie ustanowią. Sześć bardzo wybitnych osób związanych z Hamburgiem, m.in. były kanclerz Helmut Schmidt i Marion Dönhoff odmówiło w duchu tej tradycji przyjęcia Orderu Zasługi RFN.
Bibliografia
- Paul Hieronymussen, Orders, Medals and Decorations of Britain and Europe in Colour, London 1978
Linki zewnętrzne
- Der Verdienstorden der Bundesrepublik Deutschland (niem.). ordensmuseum.de.